de Volkskrant
Tsjechov verhalenmiddag , 29/12 in de Stadsschouwburg Amsterdam;
'Tsjechov voor altijd', staat er op de blauwe kaft van het boekwerkje, in het herkenbare letterontwerp van uitgeverij Van Oorschot. Het is een introductieboekje, bedoeld ter aankondiging van de nieuwe vertaling Verzamelde Werken van Anton Tsjechov, vijf kloeke delen aan verhalen. Wouter van Oorschot heeft er vertrouwen in: Tsjechov is klaar voor de 21ste eeuw.
De uitgave, in de Russische Bibliotheek die vader Geert van Oorschot ooit begon, is gefaseerd verkrijgbaar vanaf begin 2005 - in weerwil van eerdere planning in dit jaar: Tsjechov-jaar 2004, waarin het honderd jaar geleden is dat de Russische meester van het korte verhaal en het handjevol geliefde toneelstukken stierf. Een jaar, kortom, waarin liefhebbers zich bezinnen op een gepast eerbetoon, in de vorm van een talige opfrisbeurt, een reeks lezingen, tijdschriftspecials, nieuwe ensceneringen en wat niet al.
Misschien, zo opperde theatermaker Ger Thijs afgelopen week, eer je Tsjechov nog wel het meest door zijn stukken eens een jaar lang niet te spelen. Gun ze wat rust, die arme Ivanov, De kersentuin, Drie zusters, Oom Wanja en De meeuw . Laat het publiek ze voor even vergeten, opdat een weergaloze comeback mogelijk wordt. Dramaturg Tom Blokdijk durfde zich zelfs hardop af te vragen of het niet de povere staat van het Nederlands theater tekent, het feit dat er altijd maar wordt teruggegrepen op Tsjechov.
Beiden deden hun boude uitspraken in een column in het kader van een uitverkochte Tsjechov thema-middag in de Stadsschouwburg Amsterdam; een middag waarop regisseurs, acteurs en kenners anderszins zich bogen over de meester . Met morgen nog een lezing door acteurs en literatoren over hun lievelings-Tsjechov.
'Niemand die niet van Tsjechov houdt', verklaarde Tsjechov-vertaalster Aai Prins, een tijd terug in deze krant. Haar stelling wordt van vele kanten onderschreven. Een liefde die overgaat van generatie op generatie sinds Charles B. Timmer zich in de jaren vijftig toelegde op de eerste versie van de verhalen en toneelstukken, en sinds de legendarische Pjotr Sjarov regisseerde zoals Tsjechov toen geregisseerd moest worden. Een jaar níet Tsjechov-spelen vindt in deze context weinig weerklank .
Tsjechov kent zoveel interpretaties als de bijbel, aldus historicus en Timmer-biograaf Cees Willemsen. En Marieke Heebink, die Sonja speelde in Frans Strijards Wanja uit 1994 en Masja in Ivo van Hoves Drie zusters vorig seizoen, noemt Tsjechovs werk een röntgenfoto van het menselijk streven.
De jonge regisseur Olivier Provily maakte zojuist Oom Wanja, zijn eerste grote zaalvoorstelling met overwegend jonge acteurs van Toneelgroep Amsterdam. Tegen een fascinerend decor neemt zijn enscenering ruim de tijd en wordt het gevoel van eindigheid, van verlamming, dat Tsjechoviaanse helden nogal eens parten wil spelen, bijkans tastbaar.
'Tsjechov duidt niet of nauwelijks', zegt actrice Gunilla Verbeke, Sonja in Provily's Wanja. 'Er hangt een mysterie rond zijn personages, en ik denk dat naarmate je ouder wordt en groeit, je er ook weer andere dingen in leest. Het is rijk en mooi materiaal - onuitputtelijk. Zijn figuren, ze bedoelen het allemaal eigenlijk zo goed, maar ze kunnen de vinger nét niet op de wonde leggen.'
Tsjechov, die ook arts was, zag de dood om zich heen en stierf zelf aan tuberculose - de diagnose had hij vermoedelijk lang gesteld. 'Misschien dat je onder die omstandigheden intenser gaat leven; sneller ziet hoe mensen in elkaar zitten', zegt Marie-Louise Stheins, de ten dode opgeschreven vrouw van Ivanov in het gelijknamige stuk dat het Nationale Toneel nu speelt . ' Direct zie je waar de schijnheiligheid zit, het slachtofferschap, de manipulatie. De liefde. Onmacht.'
Volgens Vladimir Nabokov (zijn literatuurcolleges over Tsjechov werden dit jaar in vertaling uitgegeven) ging het Tsjechov erom een karakter zo natuurgetrouw mogelijk te schetsen - als personage, niet als symbool. Tsjechov leverde geen sociale of ethische boodschap, maar onthulde niettemin de zwartste feiten van het boze boeren-Rusland, aldus Nabokov. Ook hij voorspelt zonder meer dat Tsjechov de 21ste eeuw zal halen.
Karin Veraart, 28-12-2004
Oom Wanja door Toneelgroep Amsterdam, 6 t/m 12 jan.; Ivanov door het Nationale Toneel t/m 16 januari