Eerste recensies

Inmiddels zijn er de afgelopen maanden, sinds De marxische erfenis van het Aggiornamento door Wim Berkelaar tot boek van de maand werd uitgeroepen, verschillende recensies verschenen, inclusief blogs van diverse auteurs, die ik t.z.t. alle op mijn recensiepagina zal plaatsen. Ik was vooral content met de flitsrecensie van Ger Groot, voormalig SUN-auteur en kenner van het fonds. Ik plaats hem hieronder. Rob Hartmans had in het Historisch Nieuwsblad helaas maar beperkte ruimte voor zijn eveneens zeer positieve bespreking.

In De Groene Amsterdammer kreeg Jos Palm liefst drie pagina’s om mijn boek te bespreken, maar hij gebruikte die uitsluitend om zijn eigen werk Van Maria tot Mao te promoten. Heel merkwaardig. Volgens Palm was zijn stuk niet als recensie bedoeld al stond hij wel in de betreffende rubriek en had de redactie de uitgever nog kort ervoor om toepasselijke illustraties gevraagd. Verbaasde reacties van veel lezers werden door De Groene niet geplaatst of beantwoord.

FLITSRECENSIE 109 Ger Groot

C. Willemsen: De marxistische erfenis van het Aggiornamento. Uitg. Roelants, 512 blz.

Naarmate geschiedschrijving dichterbij komt, lees je die anders. Situaties worden herkenbaar, personen, conflicten en dilemma’s duiken ook vanuit het geheugen op. Ergens halverwege de kroniek en het ooggetuigenverslag krijgt het herinnerde, in een breder kader geplaatst, iets vervreemdends en raakt, omgekeerd, het afstandelijke verhaal vertrouwd.

Zelf kwam ik in het begin van de jaren 90 in contact met de uitgeverij SUN. Ik ging er mijn boeken uitgeven en raakte bevriend met de mensen die het bedrijf droegen. Marxistisch was de SUN toen al lang niet meer. Daar was volgens Willemsens historische studie van (vooral) de eerste vijftien jaar van de uitgeverij al sinds ruim een decennium geen sprake meer van.

Om het ontstaan en vroege succes van wat toen nog de S.U.N. heette te verklaren, zet Willemsen zijn boek breed op. Voordat de uitgeverij ten tonele verschijnt, zijn er al zo’n honderd bladzijden besteed aan voor- en naoorlogse katholieke pogingen een eigen intellectuele biotoop vorm te geven. Van (uiterst) rechts tot links.

En tenslotte tot uiterst links. In het licht van de latere traditiebewuste kwaliteitsuitgeverij is het enigszins onthutsend te zien hoe verbeten marxistisch haar ‘Gründerzeit’ was. Dat leidde nogal eens tot hardhandige confrontaties en soms uitgesproken botheid, met veel intussen onbegrijpelijk geworden ideologisch gekibbel. Maar ook met een gedrevenheid die, in de persoon van de erudiete Henk Hoeks, later een nieuwe bedding zou vinden.

Willemsen legt veel nadruk op de continuïteit van het katholieke denken vóór en na de Tweede Wereldoorlog, dat zich voortzette in de SUN. Al verschoof de partijkeuze radicaal, het probleem dat er de aanleiding tot vormde verschilde niet wezenlijk: hoe houdt men in een versplinterende samenleving een gemeenschap bijeen? Niet alle parallellen tussen vroeger en later zijn even overtuigend, maar de grondstelling overtuigt in grote lijnen wel.

In zijn ‘Dankwoord’ blijkt ook Willemsen zelf geen onbekende van de SUN. Pas dan breekt, na de afstandelijke en enigszins barse toon waarmee hij de wederwaardigheden ervan behandelt, een persoonlijker betrokkenheid door. Dat contrast is lofwaardig: private relaties en gevoelens geven in de geschiedschrijving geen pas.

Mede daardoor is ‘De marxistische erfenis van het Aggiornamento’ een solide, diepgravend en soms uitgesproken spannend portret van de SUN èn het daarbij behorende tijdsbeeld geworden. Zo levendig als die periode nog in het geheugen ligt, zo onvoorstelbaar is ze intussen geworden. Ook dat behoort tot de historie: de gebeurtenissen gaan hun eigen weg, vaak wispelturig, pijnlijk of uitgesproken tegenstrijdig – gemarkeerd door mensen die het verdienen te worden herinnerd.

VPRO-OVT 5 Februari 2023

Historische boeken met Wim Berkelaar

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras.

Ditmaal is het de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt:

  • De marxistische erfenis van het Aggiornamento. Socialistische Uitgeverij Nijmegen 1969–1983 vanCees Willemsen
  • Heersende verwachtingen. Romeins keizerschap in een veranderende samenleving van Olivier Hekster
  • Storm op den Staat! Arnold Meijer (1905-1965) van Andre van Noort
  • Vrijheid en duisternis. Hoe Dialectiek van de Verlichting het boek van de eeuw werd van Martin Middelmeier

Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand – en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebook of Twitter in de gaten.

Beluister hier de uitzending (vanaf 1 uur 13 minuten)

Eind januari ontving ik de volgende mail van Wim Berkelaar, werkzaam aan de VU-Amsterdam en medewerker van OVT.

Beste Cees, Ik weet nog steeds niet waarom je mij op je boek over de SUN attendeerde maar ik wil je even zeggen dat je me er een ongelooflijk plezier mee hebt gedaan. Ik heb het boek de afgelopen tijd met grote belangstelling gelezen en ben onder de indruk van de stijl, de eruditie, de inzichten en de lange lijnen die je trekt tussen het vooroorlogse katholicisme en de generatie van katholieken die een nieuwe weg zochten na de oorlog (Delfgaauw, Kwant) – en die zo weer de weg vrijmaakten voor nieuwe zoekers naar heil en gemeenschap (Boekraad, Hoeks, Van den Brink cs) die je uitgebreid gesproken hebt en wier rol je in die rode SUN-jaren vervolgens voortreffelijk analyseert. Ik schrijf mijn enorme waardering hier maar even kort op. Ik ben van plan zondag 5 februari bij OVT je in mijn periodieke boekbespreking (waarbij ook drie andere boeken worden besproken) lof toe te zwaaien. Dat zal (zoals dat altijd gaat) kort, veel te kort zijn maar goed: ik hoop aandacht te vragen voor je boek. Later hoop ik er op mijn website wat uitgebreider aandacht aan te besteden, want wat een stof tot overdenken biedt je boek. Nogmaals: veel dank!

Hartelijke groet, Wim Berkelaar HDC Centre for Religious History | Faculteit Geesteswetenschappen | Vrije Universiteit | De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam | Kamer 14A-56 | hdcvu.nl